Ingenieurs slaan de handen ineen
in het NCC

In het Nationaal Controlecentrum van Elia houden de System, de Close-to-realtime en de Market Engineers het transmissienet dag en nacht in de gaten. Elk hebben ze een specifieke taak; samen zorgen ze ervoor dat de lampen blijven branden in België, en zelfs in Europa.

In het NCC in Schaarbeek monitoren de dispatchers het transmissienet dag en nacht. Ze houden continu productie en verbruik in balans en zorgen ervoor dat het net op geen enkel moment overbelast raakt. Dat klinkt eenvoudig, maar is in de realiteit behoorlijk complex. En met de opkomst van de hernieuwbare energie, die moeilijk te voorspellen valt en die veel nieuwe infrastructuur vraagt, wordt de taak er alleen maar complexer op.

De afgelopen jaren werden daarom heel wat nieuwe dispatchers aangeworven voor het NCC, en hun job werd opgesplitst in drie functies: die van Market Engineer, Close-to-realtime (C2RT) Engineer en System Engineer. De drie types dispatchers werken de klok rond in drie shiften. Zo is er op elk moment één Market, één C2RT en één System Engineer aanwezig in het NCC.

‘Om ons systeem in balans te houden, moeten allereerst productie en verbruik perfect op elkaar zijn afgestemd’, zegt Thibault Tilquin. ‘Wij, Market Engineers, monitoren dat evenwicht in real time. We staan daarvoor in contact met de Balance Responsible Parties (BRP’s) en Balancing Service Providers (BSP’s). Dat kunnen zowel energieleveranciers als -handelaars als grootverbruikers zijn. In principe houden zij hun portfolio in balans, op basis van voorspellingen over verbruik en productie.

Maar stel dat het kouder is dan normaal, en veel mensen zetten hun verwarming een graadje hoger, of er is net veel meer zon en wind dan voorspeld, dan kan er in realiteit een onbalans ontstaan. Doet zich een onevenwicht voor, dan zetten we balanceringsproducten in. Dat zijn een soort van corrigerende diensten, geleverd door bedrijven of centrales die hun verbruik en productie kunnen verhogen of verlagen.

Bij een klein tekort, komen de automatische balanceringsproducten in actie. Bij een grote afwijking, wanneer een gascentrale uitvalt bijvoorbeeld, activeren we handmatig een reserve-vermogen (zie ook kader). We vragen dan de BSP’s hun productie op te drijven of net te verminderen. Een volgende stap is energie uitwisselen met onze buurlanden. Bij grotere incidenten zetten we noodprocedures in gang. Onze opdracht bestaat erin de onevenwichten zo efficiënt en goedkoop mogelijk op te lossen.’

Naast de balans tussen vraag en aanbood is ook de infrastructuur waarlangs de elektriciteit stroomt – het transmissienet – belangrijk. De System Engineer houdt het net in real time in de gaten, de C2RT Engineer brengt de situatie al van tevoren in kaart.

‘Onze eerste analyse maken we op D-2: twee dagen voor de realtime situatie’, om de day-ahead Europese marktkoppeling mogelijk te maken. Deze bestanden zijn essentieel om een optimale toewijzing van energiebronnen te garanderen en competitieve prijzen op de Europese markt te garanderen, zegt Morgane Rasneur, Close-to-realtime Engineer. ‘Hoeveel elektriciteit zal er door welke paden stromen? Zullen de windmolens hard draaien? Welke onderhoudswerken staan gepland?

Zodra de marktkoppeling op D-1 is afgerond, maken we een voorspelling van het net op D 0 op basis van de nominaties die voortvloeien uit de day-ahead markt, weersvoorspellingen, voorspelde belastingsprofielen en het Common Grid Model – een beeld van het Europese hoogspanningsnet.. We proberen dan al problemen op te lossen die zich kunnen voordoen door de risico’s van congestie en overbelasting op het Belgische net in kaart te brengen, terwijl we coördineren met de naburige TNB’s. Het net moet daarbij N-1 compliant zijn: het moet blijven functioneren, ook als er een element onverwachts uitvalt.

Omdat het net constant verandert, wordt het model elk uur van D 0 opnieuw geanalyseerd op basis van de meest recente ontvangen informatie om een zo realistisch mogelijk beeld te bieden aan collega’s System Engineers, die het net verder in realtime zullen monitoren.’

‘Als System Engineers houden we in realtime drie parameters in de gaten’, zegt Gilles Daems. ‘De spanning op het net om te beginnen. ’s Avonds, wanneer veel mensen te koken, tv-kijken, de radio opzetten … vermindert de spanning. In het weekend, als er minder verbruik is van de industrie, verhoogt ze. Wij proberen die spanning constant te houden.

Daarnaast monitoren we de flow, de stromen. Die mogen nooit over een bepaalde limiet gaan. Het lastige aan elektriciteit is dat je die moeilijk kunt opslaan, in tegenstelling tot energiebronnen als gas. De elektriciteit moet altijd kunnen stromen. De flow zoekt altijd de snelste weg. Het enige wat wij kunnen doen, is die weg aanpassen via dwarsregeltransformatoren of door verbindingen in stations te ontkoppelen bijvoorbeeld. Een derde parameter die we monitoren, is het kortsluitvermogen: het vermogen dat het voor beveiligingen mogelijk maakt om zo snel mogelijk te reageren bij een kortsluiting. Die parameter geeft aan hoe stabiel het net is op een bepaalde plek.

Naast het bewaken van die parameters, grijpen we ook in als er iets gebeurt. Wanneer een kraan tegen een kabel rijdt bijvoorbeeld, mag het net niet overbelast raken. Anders kan een sneeuwbaleffect ontstaan. In 2006 ging het mis met een cruiseschip dat onder een hoogspanningslijn in Duitsland doorvoer. Door een kortsluiting werd die lijn uitgeschakeld, waardoor een andere lijn overbelast raakte, die dan ook weer automatisch werd uitgeschakeld. Uiteindelijk zaten grote delen van Europa twee uur zonder stroom.

Af en toe moeten we onpopulaire maatregelen nemen, zoals onverwacht een onderhoudsbeurt stilleggen. Maar als we zoiets vragen, hebben we daar altijd goede redenen voor. We willen ons land of zelfs Europa niet zonder stroom zetten!’

Is werken in het NCC stresserend, met al die verantwoordelijkheid?     ‘Toch wel, maar ik hou ook wel van de adrenalinekick wanneer je heel snel een oplossing moet zoeken’, zegt Thibault. ‘We staan er trouwens niet alleen voor. Alle dispatchers werken heel hecht samen.’

Gilles: ‘We delen onze kennis, elk vanuit onze ervaringen. Allemaal hebben we onze eigen specifieke taak, maar het is pas door de handen in elkaar te slaan dat we de veiligheid van het net kunnen garanderen. We overleggen niet alleen als er problemen zijn, ook op rustige momenten praten we met elkaar. Over het werk, én over meer algemene dingen. Soms koken we zelfs samen. Die goeie sfeer is echt een groot pluspunt voor mij.’

Morgane: ‘We zijn een vrij jong team, en er heerst hier geen echte kantoorsfeer. De tijd vliegt voorbij. Ik kijk nooit op mijn horloge, of alleen om te denken: oei, is het al zo laat? Wat deze job ook zo interessant maakt: je staat heel dicht bij het concrete, de realiteit. Als er één job is waardoor je de werking van Elia door en door leert kennen, is het wel die van dispatcher.’